خشونت پشت درهای بسته - بانه مارکت

به گزارش بانه مارکت، تهران (پانا) - با قتل های شوکه کننده ای که در ماه های گذشته در بستر خانواده رخ داده، این سؤال بارها به فکر مان خطور کرد که آیا نهاد خانواده همواره تأمین کننده امنیت و آسایش است؟ خشونتی که بسرعت در صدر اخبار نشست و مردم با چشمانی از حدقه بیرون زده آنها را دنبال کردند، بسیاری را در این باره به تأمل واداشت.

به گزارش ایران، یک روز تبر بر گردن دختری و روز دیگر مثله شدن به دست پدر و ... . به قول نیره توکلی، جامعه شناس، اگر در خانواده ای آسیبی وجود داشته باشد، خانه یکی از خطرناک ترین مکان های جهان خواهد شد. علتش هم بسته بودن درهای خانه است. جایی دور از نگاه جامعه اما به غایت تحت تأثیر مناسبات اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی همان جامعه. حال این سؤال ها پیش می آید که آیا همیشه خانه محلی امن است یا مکانی دربسته برای ابراز خشونت عریان؟ چه عواملی باعث بروز خشونت پشت درهای خانه می گردد؟ جامعه چه تأثیری بر بروز چنین اعمال فجیعی دارد؟

برای پیدا کردن رد خشونت کافی است نگاهی به زندگی هرروزه بخصوص در یک کلانشهر بیندازیم. از هیاهو و شلوغی و بی نظمی در شهر گرفته تا فقدان زمانی برای فراغت از زندگی روزمره و حتی مکانی که بتوان در آن ساعتی را در سکوت و آرامش گذراند. امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس، لیست بلندی از عوامل پدیدآورنده خشونت در جامعه را نام می برد که در آن شرایط مالی و فشار تورم بر معیشت مردم نقش مهمی دارد. او معتقد است حاکم شدن ذهنیت مادی و اهمیت ندادن به معنویات در پررنگ شدن خشونت تأثیر چشمگیری دارد: انسان های حاصل از این زندگی شبیه روبات و خودمدار بار می آیند و این تنها مخصوص کشور ما نیست.

قرایی مقدم خالی بودن جای موسیقی دلنشین را در رسانه های سراسری یا فیلم ها و سریال هایی که در آن الگوهایی مثبت و صلح اندیش برجسته باشند، علت این شرایط می داند: همه چیز ما در جامعه خشونت زاست و در خانواده این خشونت بازفراوری می گردد. فرض کنید پدری عصبانی از فشارهای مالی یا تحت شرایط سخت، زورش به فرزند کوچکش یا افراد در دسترس خانه می رسد و خشونت خود را بر سر آنها آوار می نماید چون می داند این ابراز خشونت در خانه هزینه آنی ندارد و این تربیت خشن باعث خواهد شد آن فرزند در بزرگسالی بدون اینکه بداند به فردی خشن در جامعه تبدیل گردد. برای فهمیدن شرایط پرتنش شهری می توانیم نگاهی به ایستگاه های مترو بیندازیم مردمی که مجبورند برای رفت وآمد و در میانه خطر همه گیری گوش تا گوش در مترو بایستند و عصبانی و خسته بدون لبخندی هر روز بروند و بیایند.

کتک خوردن در خانه از دست پدر یا مادر یا ابراز خشونت مرد به همسرش شاید تا پنجاه سال پیش حتی معنای خشونت نداشت، ضرب المثل های ایرانی هم این مسأله را تأیید می نمایند، همان هایی که چوب خوردن از معلم را ستایش می نمایند یا خشونت تماشا زن را عادی جلوه می دهند. اما حالا با پیشرفت علوم روان شناسی و روان شناختی معنا و مفهوم خشونت هم عوض شده؛ این نکته ای است که اردشیر گراوند، جامعه شناس، به آن اشاره می نماید. او هم معتقد است؛ ریشه خشونت در خانه را باید در جامعه جست وجو کرد. او از انتظارات جامعه و فشاری که به خانواده برای تربیت فرزند می آید، می گوید: والدین 20 درصد در تربیت فرزند خود تأثیر دارند و باقی این نقش به عهده جامعه است. اما زمانی که فرزند خطا می نماید، جامعه والدین را مورد بازخواست قرار می دهد، در حالی که آنها تنها 20 درصد نقش داشتند.

می توان این طور گفت که همان جامعه ای که بر شخصیت فرزند تأثیر گذاشته، والدین را تحت فشار قرار می دهد تا او را تنبیه نمایند: من معتقدم در برخی موارد این جامعه است که از والدین خواسته فرزند خود را بکشند. گراوند، پدر و مادری را مثال می زند که بسختی در حال کوشش برای معیشت هستند، آدم هایی ساده که در شرایط پرفشار مالی سعی نموده اند ارزش های خانوادگی را حفظ نمایند و بر این باورند که فرزندان خوبی تربیت نموده اند، تا روزی که فردی از راه می رسد و از تصمیمات پنهانی دختر یا پسر خانواده با آنها حرف می زند. چه اتفاقی می افتد؟ آنها تحت فشار اجتماعی دست به خشونت می زنند و بعد از اعمال آن خشونت، دوباره مورد نکوهش جامعه قرار می گیرند.

از نظر گراوند ما مردم تحلیلگری نیستیم و عادت داریم اولین و دم دستی ترین گزینه را مورد بازخواست قرار دهیم و تحت فشار بگذاریم، در حالی که جامعه نقش مهم تری از خانواده در تربیت فرزندان دارد: خشونت محصول جامعه است و این جامعه است که باعث انحراف در افراد می گردد، در حالی که به مقدار نقش خود جوابگو نیست؛ چون قدرتمند است و هزینه این شرایط را باید پدر و مادری پرداخت نمایند که با کشتن فرزند خویش در واقع دست به خودکشی زده اند.

نیره توکلی، از خشونت فجیع در کشورهای دیگر مثال می آورد و معتقد است خانواده همان قدر که می تواند محل آرامش باشد، در صورت وجود آسیب در آن، می تواند خطرناک ترین جای جهان باشد: اگر بر خانواده نظارت نباشد، اگر نهادهای اجتماعی راهی برای پایش خانواده ها نداشته باشند، این اتفاقات شاید بازهم تکرار گردد. ما اورژانس اجتماعی و تلفن هایی برای یاری اضطراری داریم اما نهادهای مدنی مان هنوز آن قدر قوی نیست که در رابطه با خانواده آموزش های لازم را در سطح کلان ارائه نمایند.

او انزوای خانواده ها در دوران قرنطینه کرونا را یکی از دلایل بروز خشونت می داند: خانواده ای که تا پیش از همه گیری روابط مختلف اجتماعی داشت و از این طریق در معرض دید اطرافیان بود حالا در انزوا بسر می برد. از طرفی تا پیش از این، اعضای خانواده بخشی از انرژی خود را در تعاملات بیرون از خانه و در محل کار تخلیه می کردند یا در گفت وگو و درددل با دوستان، مسائل را به فراموشی می سپردند اما ماندن پشت درهای بسته باعث شد تخلیه انرژی صورت نگیرد. توکلی علت دیگر خشونت های فجیع را صنعت مرگ یا همان فیلم ها و سریال های ایرانی و خارجی می داند که انواع خشونت را عادی سازی می نمایند. سریال هایی پر از مردگان متحرک و صحنه های افراطی خشونت و خونریزی و مثله کردن: متأسفانه این فیلم ها و سریال ها با نشان دادن انواع قتل و کشتار میل به خشونت را تقویت و از طرفی آن را عادی سازی می نمایند.

به نظر می رسد در چرخه فراوری خشونت، قاتل و مقتول به یک مقدار قربانی شرایط زیستی در جامعه هستند. با جامعه ای که هم بستر ابراز خشونت را آماده می نماید و هم خشونت را سرزنش می نماید چه باید کرد؟ چگونه می توان این چرخه معیوب را اصلاح کرد؟ گراوند پاسخ می دهد که باید مدل گفت وگو در جامعه را از یک مدل سنتی و یک طرفه به مدلی عاقلانه و بدون قضاوت تغییر داد. گفت وگویی فعال که هم مخاطب و هم گوینده بدون لکنت حرف بزنند و از حقوق خود بگویند. این استدلال ها نمی تواند نافی نقش و تصمیم خود فرد خشونت گر باشد، البته به شرط اینکه فرد دچار عارضه روانی نباشد. درست است که جامعه ارزش های مثبت و منفی را با فشار زیاد به سلول کوچک خود که همان خانواده است، القا می نماید و تمام هزینه را به گردن آن می اندازد، اما خود فرد هم در پذیرفتن و نپذیرفتن آنها نقش دارد.